Ngày 26-10, Tổng thống Mỹ Donald Trump thông báo ông đã chỉ đạo Bộ Quốc phòng "ngay lập tức" tái khởi động các cuộc thử nghiệm vũ khí hạt nhân. Nếu Mỹ thực hiện các thử nghiệm này, đây sẽ là lần đầu tiên sau hơn 30 năm nước này tiến hành các hoạt động thử hạt nhân. Quyết định của Tổng thống Mỹ cũng được đưa ra chỉ vài ngày sau khi ông chỉ trích Nga vì thử nghiệm tên lửa Burevestnik sử dụng năng lượng hạt nhân.

Theo trang Al Jazeera, Tổng thống Trump đã lý giải quyết định của mình xuất phát từ việc Trung Quốc đang nhanh chóng mở rộng kho vũ khí hạt nhân. Trên nền tảng mạng xã hội Truth Social, ông Trump viết: "Vì các chương trình thử nghiệm của các quốc gia khác, tôi đã chỉ đạo Bộ Chiến tranh bắt đầu thử nghiệm vũ khí hạt nhân của chúng ta trên cơ sở bình đẳng".

Động thái của Washington diễn ra sau khi Tổng thống Nga Vladimir Putin ngày 26-10 thông báo nước này đã thử nghiệm thành công tên lửa hành trình Burevestnik sử dụng năng lượng hạt nhân. Ngày 29-10, ông Putin cho biết Nga đã thử nghiệm thành công phương tiện không người lái dưới nước dùng năng lượng hạt nhân, có khả năng mang đầu đạn hạt nhân mang tên Poseidon. Ông nhấn mạnh: "Trên thế giới không có phương tiện nào sánh bằng Poseidon về tốc độ và độ sâu di chuyển và có lẽ sẽ không bao giờ có".

Trái với hình ảnh kiềm chế suốt ba thập kỷ, Washington giờ đây bước vào giai đoạn quyết liệt hơn. Theo The New York Times, ông Trump đã ký chỉ thị yêu cầu Bộ Quốc phòng nối lại thử hạt nhân "ở mức ngang bằng với các quốc gia khác", kết thúc lệnh ngừng thử từ năm 1992. Ông Trump lý giải: "Mỹ có kho hạt nhân lớn nhất thế giới. Trong nhiệm kỳ đầu, tôi đã hiện đại hóa toàn bộ hệ thống này. Tôi ghét phải làm điều đó, nhưng tôi không có lựa chọn nào khác". Hãng thông tấn nhà nước Nga TASS ngày 11-11, cho biết ông Robert Kadlec, ứng cử viên cho vị trí Trợ lý Bộ trưởng Chiến tranh Mỹ phụ trách Răn đe hạt nhân, đã công khai tuyên bố ý định theo đuổi các mục tiêu quốc gia thông qua việc đe dọa sử dụng vũ khí hạt nhân.

Nga tuyên bố "đáp trả tương xứng"

Phản ứng về vụ việc, trong một cuộc phỏng vấn với các cơ quan truyền thông Nga ngày 11-11, Ngoại trưởng Nga Sergey Lavrov nói: "Ông Kadlec, người đang tìm kiếm vị trí Trợ lý Bộ trưởng Chiến tranh, đã tuyên bố rằng cần phát triển các lựa chọn hạt nhân để đối phó với một số xung đột khu vực tiềm tàng. Đây là một tuyên bố khá đáng chú ý". Theo Ngoại trưởng Lavrov, điều này cho thấy rõ ràng rằng ông Kadlec với tư cách là Trợ lý Bộ trưởng Chiến tranh, "có ý định coi việc sử dụng vũ khí hạt nhân là một công cụ để đạt được các mục tiêu mà Mỹ cho là cần thiết ở một số khu vực cụ thể". Ngoại trưởng Lavrov tuyên bố nếu Mỹ thử nghiệm vũ khí hạt nhân, Moscow sẽ "đáp trả tương xứng". Đài Al Jazeera có trụ sở chính ở Qatar ngày 11-11 cho biết Moscow ám chỉ rằng họ sẽ tiến hành các vụ thử hạt nhân của riêng mình nếu Washington nối lại hoạt động thử nghiệm vũ khí hạt nhân theo lệnh của Tổng thống Trump.

Phát biểu hôm 11-11, ông Lavrov dẫn lại tuyên bố trước đây của Tổng thống Putin về chính sách của Moscow. "Tổng thống Putin đã nêu rõ lập trường của chúng tôi vào năm 2023, khi ông được hỏi về vấn đề này trong một bài phát biểu. Ông ấy khẳng định rằng nếu bất kỳ cường quốc hạt nhân nào tiến hành một vụ thử vũ khí hạt nhân, không phải là thử tên lửa mang đầu đạn hay thử nghiệm dưới mức tới hạn, mà là một vụ thử hạt nhân thực sự thì Liên bang Nga sẽ đáp trả tương xứng", Ngoại trưởng Lavrov nói.

Tuần trước, người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov cho biết Tổng thống Putin đã chỉ thị quân đội Nga "nghiên cứu tính khả thi của việc bắt đầu chuẩn bị" cho thử nghiệm hạt nhân.

Thế giới trên bờ vực một chu kỳ nguy hiểm

Theo giới quan sát, phát biểu của ông Trump khiến cộng đồng an ninh quốc tế lẫn nội bộ Mỹ bối rối, không rõ liệu đây là một tuyên bố có chủ đích hay chỉ là biểu hiện quen thuộc của "chủ nghĩa khó đoán định" mà ông Trump thường thể hiện trong chính sách đối ngoại. Nếu Mỹ thật sự tiến hành thử nghiệm, hiệu ứng domino gần như chắc chắn sẽ xảy ra. Nga, Trung Quốc và thậm chí Ấn Độ hay Pakistan có thể nối gót, mở ra giai đoạn mới của cuộc chạy đua vũ trang hạt nhân.

Điều đó không chỉ làm suy yếu các hiệp ước kiểm soát vũ khí mà còn đe dọa niềm tin mong manh vào mục tiêu giải trừ hạt nhân toàn cầu. Tệ hơn nữa, việc thử nghiệm trở lại có thể khiến các quốc gia đang phát triển coi vũ khí hạt nhân như biểu tượng của quyền lực, kích thích tham vọng sở hữu công nghệ hạt nhân quân sự ở nhiều nơi khác. Chuyên gia Ankit Panda (Carnegie Endowment for International Peace) nhận định: "Một vụ thử của Mỹ sẽ là tấm vé xanh cho Nga và Trung Quốc khởi động lại các vụ thử toàn công suất - điều mà họ đã kiềm chế suốt nhiều năm".

Hầu hết các quốc gia đã ngừng thử nghiệm hạt nhân sau khi ký Hiệp ước Cấm Thử nghiệm Hạt nhân Toàn diện (CTBT) từ năm 1996, nhằm hạn chế ô nhiễm hạt nhân trên đất liền, dưới lòng đất và dưới nước. Tuy nhiên, các hiệp ước kiểm soát vũ khí hạt nhân toàn cầu đã suy yếu trong những năm gần đây. Iran nhiều lần đe dọa rút khỏi Hiệp ước Không phổ biến vũ khí hạt nhân (NPT). Ấn Độ, Pakistan, Israel chưa ký NPT; Triều Tiên ký hiệp ước này vào năm 1985 và rút khỏi hiệp ước năm 2003. Nga rút phê chuẩn CTBT năm 2023.

Các nhà quan sát cảnh báo việc Mỹ tái thử nghiệm hạt nhân có thể tạo tiền lệ nguy hiểm, làm gia tăng căng thẳng hạt nhân toàn cầu.

AN BÌNH